پیوستی بر تاریخ تذکره‌های فارسی

نویسنده: حسین مسرّت

بی‌گمان یکی از آثار ارزشمند زنده‌یاد احمد گلچین معانی، گردآوری، تدوین و چاپ دورة دوجلدی تاریخ تذکره‌های فارسی است، کاری که بی‌گزافه، به سامان رساندن آن عشق می‌طلبد، و اگر نبود همّت او، چه بسا که نام و نشان بسیاری از نسخه‌ها گم می‌افتاد، چنانکه این اتّفاق در همین سالیان اخیر در جنگ خانمان‌سوز افغانستان اتّفاق افتاد و هزاران نسخ‍ة خطّی ارزشمند، یا سوخت و یا به تاراج رفت و اکنون هر کدام از آنها در گوشه‌ای از گیتی پراکنده‌اند. گلچین معانی به دلیل شناخت بسیار خوبی که از جُنگها، مجموعه‌ها و تذکره‌های فارسی و ادبی داشت و با توجّه به پیوند بسیار نزدیکی که با اهل ادب، قلم، شعر و نیز دارندگان کتابخانه‌های شخصی برقرار کرده بود، توانست با تکمیل کردن اطّلاعات کتابخانه‌های موجود ایران و کشورهای همسایه، با داشته‌های شخصی خود، مجموعه‌ای گران‏سنگ را تدوین کند.

آن زنده‌یاد تا واپسین سال‌های زندگی با وسواسی عالمانه به پیرایش، ویرایش و افزایش کتاب خود می‌پرداخت و علی‏رغم بیماری جانکاه و کارهای زیادی که داشت، توانسته بود پس از چاپ نخست دورة‌ دوجلدی که در سال 1348 و 1350 توسّط دانشگاه تهران انجام شده بود، با غور و دقّت و افزودن آگاهی‌های نو، چاپ دوم آن را در سال 1363 بوسیل‍ة بنگاه سنایی تهران چاپ کند. شاید هم تا آخرین دم زندگانی، ویرایش دیگری را آماده کرده و اکنون نزد خانوادة اوست و گویا فرزند وی دکتر پرویز گلچین معانی قصد چاپ آن را دارد.

چنانکه اهل فن و پژوهش می‌دانند، طبیعت این‌گونه کارهای پژوهشی به روشنی گواهی می‌دهد که پژوهش، نشر و چاپ، در حال دگرگونی و پیشرفت است؛ هر روز نکته‌ای بر نکته‌ای افزوده می‌شود. هر روز چیز تازه‌ای و اندیش‍ة نوی وارد عرص‍ة تحقیق می‌شود. هر روز جُنگی، کتابی و مجموعه‌ای فراچنگ می‌آید. خوشبختانه اکنون عالمان، اندیشمندان و مصحّحان توانمندی وارد عرص‍ة تحقیق و تتبّع و دانش گستری شده‌اند که به همّت، دانش و پشتکار آنها سالی چندین عنوان تذکره و مجموع‍ة خطّی تصحیح و یا جُنگ‌ها و تذکره‌های جدید چاپ می‌شود. از آنجا که برشمردن و شناساندن تمامی کتابهایی که از سال 1363 تاکنون در زمینه‌های اشاره شده منتشر شده‌اند، خود جلد سومی بر کار زنده‌یاد احمد گلچین معانی خواهد بود، نگارنده دو پیشنهاد دارد که امید است مقبول افتد.

1. از سوی یکی از مراکز فرهنگی، علمی و یا دانشگاهی، گروهی مأمور گردآوری و تدوین تازه‌یافته‌ها از سال 1363 تاکنون شوند و با درهم کرد، پیرایش و ویرایش کار زنده‌یاد گلچین‌معانی، آن را در سه جلد چاپ کنند. زیرا، اولاً بسیاری از تذکره‌های خطّی چاپ ناشده، مانند: تذکرة میکده، مرآت الفصاحه، تذکرة خاوری، انجمن خاقان، تذکرة دلگشا، تذکرة ثریّا، تذکرة المعاصرین، ریاض الاشعار، خلاصة الاشعار، عرفات العاشقین، تذکرة شبستان و دهها کتاب دیگر چاپ شده و در دسترس همگان است.

دوم آنکه برای بسیاری از این‌گونه کتابها، نسخه‌های خطّی دیگری از درون خانه‌ها به بیرون و یا به کتابخانه‌های بزرگ خطّی عمومی راه یافته که شاید برخی از آنها نسخ‍ة بهتر و کامل‏تری نسبت به نسخه‌های آمده در چاپ پیشین آن تذکره یا تاریخ تذکره‌های فارسی باشد. مثلاً نگارنده طیّ یک برّرسی انجام شده که در گنجین‍ة شهاب نیز درج شد، بیش از 24 نسخه از تذکرة نصرآبادی را شناسایی کرده است و چنانکه اهل کتاب می‌دانند، در سال 1380 دو تصحیح بسیار خوب از این کتاب همزمان در یزد و مشهد توسّط آقایان محسن ناجی نصرآبادی و احمد مدقّق یزدی، زیر نظر استادان بزرگوار ایرج افشار و دکتر محمّدرضا شفیعی کدکنی توسط نشر اساطیر و دانشگاه یزد چاپ شد. و یا اینکه اخیراً و برای همراهی دوست شاعر خود، آقای احمد مدقّق یزدی در راه تصحیح دوبارة تذکرة تحف‍ة سامی، نگارنده موفّق به شناسایی بیش از 40 نسخه از این تذکره‌ها در کتابخانه‌های ایران و جهان و مجموعه‌های شخصی شد، در حالی که از درون تاریخ تذکره‌ها تنها می‌توان به 12 نسخه از این کتاب رسید.

پس لزوم کاوش و بیرون‌آمدِ آگاهی‌های صدها فهرست نسخ‍ة خطّی که تاکنون چاپ شده و هر ماهه در حال چاپ است، بیش از پیش احساس می‌شود و این در حالی است که بنا بر گفت‍ة آقای دکتر محمود مرعشی، مدیر کتابخان‍ة آیت‌الله مرعشی، آنچه از نسخه‌های خطّی در این 32 جلد فهرست نسخه‌های خطّی آمده، تازه نیمی از نسخه‌های موجود است (یعنی فهرست نسخه‌های خطّی آن به 70 جلد خواهد رسید). و این در حالی است که می‌دانیم مثلاً فهرست کتابهای خطّی کتابخان‍ة مدرس‍ة سپهسالار (شهید مطهّری کنونی) 32 سال است چاپ نشده است، آخرین فهرست خطّی دانشکدة ادبیّات دانشگاه تهران سال 1341 چاپ شده است، یعنی 48 سال پیش، آخرین فهرست کتابخان‍ة وزیری، در سال 1358، دانشگاه تهران، در سال 1364، ملّی تبریز سال 1353 و... و چه بسیار کتابخانه‌های ایران و جهان که هنوز موفّق به چاپ حتّی یک جلد از فهرست نسخه‌های خود نشده‌اند، همانند برخی کتابخانه‌های بزرگ دانشگاهی هند و پاکستان که کتابهای خطّی آن همچون آجر، هره شده‌اند و یا شوربختانه در حال پوسیدن هستند. هر چند اکنون به همّت آقایان صدرایی خویی و نیز سیداحمد، سیدصادق و سیدجعفر حسینی اشکوری و... سالی چندین فهرست نسخ‍ة کتابخانه‌های ریز و درشت، چاپ و منتشر می‌شود؛ امّا هنوز هزار جرع‍ة ناخورده در رگ تاک است.

2. به دلیل آنکه بسیاری از جُنگ‌ها، تذکره‌ها و مجموعه‌های ادبی، فقط در محدودة یک شهر و یا یک استان چاپ و پخش می‌شود، و باز به دلیل آنکه شمارگان کتاب در ایران بسیار کمتر از استاندارد جهانی و حتّی در میان برخی کشورهای جهان سوم است (برخی کتابها بین 500 تا 1000 نسخه چاپ می‌شود) و این‌گونه کتابها کمتر به دست مراکز علمی، فرهنگی و پژوهشی بویژه در دسترس پژوهشگران قرار می‌گیرد، از اینرو پژوهشگران ساکن هر استان همّت نموده و با گردآوری این مطالب به تکمیل دورة تاریخ تذکره‌های فارسی یاری رسانند.

از اینرو نگارنده پیرو همین پیشنهاد، اقدام به گردآوری اطّلاعات خود در زمین‍ة تذکره‌ها و شبه‌های تذکره‌های استان یزد از سال 1363 تا پایان خرداد 1389 نموده است. چون صفحات این مقاله گنجایش شرح کامل کتابها را به همان‌گونه که زنده‌یاد گلچین معانی در تاریخ تذکره‌های فارسی انجام می‌داد، ندارد، تنها به چکیده و کوته‌نوشت این گونه کتابها بسنده شود، شاید همین اندازه هم برای اهل پژوهش سودمند افتد:

فهرست تذکره‌ها

• آپارتمان‌های خشتی، افسان‍ة نوری، اردکان: قداست، 1383، رقعی، 80 ص. گزیدة اشعار اعضای کانون باغ آیین‍‍ة یزد، در این مجموعه فقط اشعار 26 تن از اعضاء آمده است.
• آسمانی غریب، علیرضا احرامیان‌پور (نوید)، یزد: بی‌نا، 1379، رقعی، 112ص. گردآورنده، اشعاری از شعرای یزد را که در ستایش از امام علی^(ع) سروده‌اند، جمع نموده که خود به تذکرة کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان یزد، 1384، رقعی، 147 ص، مصوّر. زندگی‌نامه و آثار برگزیدة 30 شاعر معاصر شهرستان خاتم، با همکاری انجمن شعر و ادب شهرستان خاتم.
• باغ ارغوان، حوزة هنری یزد، تهران: سورة مهر، 1384، رقعی، 116ص. گزیدة اشعاری از سخنوران معاصر یزد در زمین‍‍ة عاشورا.
• باغ الماس (شعر معاصر یزد، 2)، علیرضا احرامیان‌پور، یزد: اندیشمندان یزد، 1381، رقعی، 136ص، مصوّر. برگزیدة شعر 38 تن از شعرای کنونی و عمدتاً نوسرا. کوشنده برای هر شاعر و ذیل تصویر او چند سطری در زندگی و آثار او نوشته است.
• با من به ابرکوه بیایید، حمیدرضا شمس اسفندآبادی، تهران: پاسارگاد، 1380، رقعی، 180ص. تک‌نگاری دربارة تاریخ، جغرافیا و بزرگان ابرکوه است که در بخش چهارم آن، شرحی از مشاهیر ابرکوه از جمله شعرا را دارد (ص 115-128) که جمعاً 29 نفر می‌شود.
• بررسی رجال و مشاهیر استان یزد، علی‌اکبر دهقان طزرجانی، یزد: معاونت پژوهشی ادارة کلّ میراث فرهنگی استان یزد، 1380، رحلی، 162ص، مصوّر. تحقیقی است دربارة 69 تن از مشاهیر استان یزد که بر پای‍‍ة کتیبه و سنگ‌نبشته‌های بر جای مانده، و نیز پژوهش‌های کتابخانه‌ای سامان یافته و به غیر از دو نفر، همگی وابسته به سده‌های گذشته‌اند. نام چند تن به نادرست جزء مشاهیر یزد آمده است. در این تحقیق شرح حال است و شعر نه.
• بزرگان و مشاهیر یزد و حومه، محّمدباقر مقدّم، تهیّه شده برای بنیاد ریحانۀ الرسول یزد، 1385، رحلی، 84 ص. فرهنگی است دربردارندة نام و نشان 800 تن از بزرگان، نویسندگان و شاعران استان یزد. گردآورنده به غیر از نام و مشخصات، کتابشناسی آثار و مقالات و منابع هر فرد را آورده که از این بابت، مجموعه‌ای سودمند است.
• به رنگ اردی بهشت، علیرضا جعفری اردکانی، یزد: ستایش، 1381، رقعی، جلد اوّل، 120 ص. مجموع‍‍ة اشعار 24 تن از شعرای جوان عضو انجمن شعر و ادب باران اردکان، کوشنده تنها به نام، تاریخ تولّد و آغاز فعالیّت ادبی هر کس اشاره نموده است.
• تاریخ بافق (سیمای تاریخی شهرستان بافق)، رضا کارگران بافقی، یزد: نیکوروش، چاپ دوم، 1382، جلد اوّل، 376ص. نویسنده در کتاب خود فصلی را نیز به علما، شعرا و مشاهیر شهرستان بافق از آغاز تاکنون اختصاص داده (ص 237-280) و در آن تنها شرح حال و نمونه شعر سخنوران گذشته را آورده است.
• تا کوچه‌های آبی فردا، امیرحسین حاتمی نسب، یزد: آموزش و پرورش یزد، 1381، رقعی، 90ص. نمونه اشعار تعدادی از شعرای برجسته و دانش‌آموز و دبیر وابسته به سازمان آموزش و پرورش یزد و دیگر شعرای کنونی یزد که بدون شرح حال آمده است. مجموعاً 43 نفر در این دفتر نامشان دیده می‌شود.
• ة شبستان، سید محمدعلی مدرّسی (شهلا یزدی) به کوشش: اکبر قلمسیاه، یزد: گیتا، 1379، وزیری، 905 ص. تذکرة عمومی مشتمل بر ذکر شعر و شرح حال شعرای قدیم و معاصر مؤلّف در ایران، هندوستان و یزد، در 1282ق. بسیاری از متن‌ها بدون شرح حال است. اما با این حال می‌توان، نمون‍ة شعر بسیاری از شاعران یزد را دید که در جایی دیگر نیست. کتاب حدود 400 شاعر را در دو هنگامه شناسانده است.
• ة شعرای اردکان، اسماعیل ثففی اردکانی، اردکان: آرتاکاوا، 1384، وزیری، 256ص، مصوّر. مجموعه‌ای نسبتاً جامع در بردارندة زندگی‌نامه و شعر سخنوران اردکان از آغاز تاکنون که در ضمن گلچینی خوب از شعرای آن سازمان نیز در آن دیده می‌شود.
• ة شعرای یزد، عبّاس فتوحی یزدی، یزد: اندیشمندان یزد، ویرایش سوم، 1382، وزیری، 692 ص، مصوّر. نویسنده در هفت دورة تاریخی، شرح حال و شعر حدود 500 تن از شعرای کهن و جدید یزد را گردآوری و چاپ کرده و در هر چاپ به افزودن شعرای جدید و شعرای نویافت‍ة قدیمی دست زده است.
• ة مشاهیر میبد، محمّد کارگر شورکی، یزد: اندیشمندان یزد، 1386، وزیری، 482ص، مصوّر. این نسخه در بردارندة شرح حال و نمون‍ة آثار بزرگان و شاعران شهرستان میبد است. وی شرح و شعر شعرای معاصر را از خود آنان گرفته است.
• ة میکده، سید محمدعلی مدرّس وامق یزدی، به کوشش: حسین مسرّت، یزد: اندیشمندان یزد و ریحانة الرّسول یزد، ویرایش دوم، 1381، وزیری، 784 ص. کوشنده در ویرایش جدید به غیر از افزودن تعلیقات فراوان دربارة هر شاعر، مقدمه‌ای دراز دامن را که خود کتاب دیگری است، شامل «تاریخ ادبیّات یزد در عصر قاجار» و «ارزش‌های ادبی، تاریخی و فرهنگی میکده» در آغاز کتاب در 270ص آورده است.
• ثانیه‌های زلال (شعر امروز یزد، 1)، علیرضا احرامیان‌پور، یزد: اندیشمندان یزد، 1380، رقعی، 134ص، مصوّر. در این دفتر، شرح کوتاه و نمون‍ة اشعار شعرایی آمده که با زبان و ادبیّات امروز شعر سروده‌اند. و نامی از شعرای معاصر یزد که در قالب‌های کهن اشعاری دارند، نیامده است.
• حرف‌های ماندگار، محمود الهام‌بخش و علیرضا احرامیان‌پور، یزد: امور تربیتی آموزش و پرورش یزد، 1379، رقعی، 96ص. مجموعه اشعار شعرای عضو کانون شعر امور تربیتی استان یزد بوده و تنها نام شاعر و نمون‍ة شعر آن‌ها آمده است.
• ‍ة مشاهیر یزد، محمد کاظمینی، یزد: ریحانة ‌الرسول و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان یزد، ویرایش دوم، 1382، رحلی، 3جلد، روی هم 2210ص، مصوّر.  دربردارندة زندگی‌نام‍ة حدود 5000 نفر از مشاهیر، مفاخر، بزرگان و نام‌آوران رشته‌های علمی، فرهنگی، ادبی، هنری و غیره است که شرح حال و عکس بیش از 500 تن از شاعران استان یزد را بدون درج اشعار دارد.
• در حوالی بهشت، علیرضا احرامیان‌پور، یزد: عطیّ‍ة آسمانی، 1382، رقعی، 159ص. گلچینی از اشعار شعرای شرکت کننده در همایش «در غربت کوثر». در این دفتر سروده‌های 60 تن از آنان در سوک حضرت زهرا^(س) آمده، امّا شرح حال ندارد.
• در سایه‌سار مهتاب (مجموع‍ة شعر زنان یزد)، افسان‍ة نوری، یزد: ادارة کلّ فرهنگ و ارشاد اسلامی استان یزد، شورای شعر و ادب استان یزد، 1384، رقعی، 136ص. در این دفتر، تنها اشعار حدود 90 تن از زنان شاعر کنونی استان یزد به ترتیب الفبایی آمده است.
• رنگین کمان عشق، رضا شاکر اردکانی، اردکان: بی‌نا، 1372، رقعی، 82ص.در این مجموعه، اشعار 18 تن از سرایندگان معاصر اردکان و میبد که عضو انجمن شعر شفق اردکان بوده، بدون شرح حال آنها آمده است.
• زن، شعر، زندگی (تذکرة شعرای زن یزد از دیروز تا امروز)، علیرضا احرامیان‌پور، یزد: ادارة کلّ فرهنگ و ارشاد اسلامی استان یزد و شورای شعر و ادب استان یزد، رقعی، 480ص، مصوّر. مجموعه‌ای بسامان دربردارندة تقریباً شرح حال و اشعار زنان نامی شاعر یزد (از گذشته تاکنون) که از پس چندین سال پژوهش، گردآوری و سامان یافته است.
• سیمای تفت، کاظم دهقانیان نصرآبادی، یزد: اندیشمندان یزد، 1387، وزیری، 2 جلد، مصوّر. در جلدهای گوناگون این کتاب جامع، که در 6 جلد چاپ خواهد شد، نام شعرا و نمون‍ة شعر آنان درج شده است. اما جلد 6 آن که ویژة مشاهیر و مفاخر شهرستان تفت است، به گون‍ة مفصل به سخنوران آن دیار پرداخته است.
• سیمای علی‌آباد، علی احمدیان، یزد: اندیشمندان یزد، 1388، وزیری، 624ص، مصوّر. بهرة چهاردهم این کتاب (417-486) ویژة مشاهیر بوده که در آن شرح حال شعرای آن سامان نیز درج گردیده است.
• سیمای نصرآباد، کاظم دهقانیان نصرآبادی، یزد: اندیشمندان یزد و بقیة‌العترة قم، 1386، وزیری، 600 ص، مصوّر. در بخش پنجم که ویژة مشاهیر و بزرگان است به سخنوران و نمون‍ة شعر آنان هم اشاره شده است.
• ة خاندان مدرّس، محمّدصادق مدرّس مصدّق، یزد: بی‌نا، ویرایش پنجم، 1388، وزیری، 788 ص، مصوّر. دربردارندة شجره نامه، زندگی‌نامه، عکس و تذکرة شعرای خاندان بزرگ مدرس در یزد که هر ساله ویرایش می‌شود.
• شعر جوان استان یزد، [زکریا اخلاقی]، تهران: دفتر شعر جوان، 1381، رقعی، 124ص. ششمین دفتر از مجموعه شعر جوان، ویژة 33 تن از شاعران جوان استان یزد است که زیر نظر شاعر معاصر زکریا اخلاقی گرد آمده و در آغاز هر شعر، فقط نام و تاریخ تولّد آن شاعر آمده است.
• شعر روستا، به کوشش دفتر ترویج مشارکت مردمی سازمان جهاد استان یزد، 1376، 1379، رقعی، دفتر 1 و 2، 96 + 35 ص. مجموعه سرودهایی در وصف طبیعت، روستا و روستائیان، از حدود 30 سرایندة یزدی که در شب شعر روستا در استان یزد خوانده‌اند و بدون شرح حال است.
• ، رضا شاکر اردکانی، اردکان: قداست، 1381، رقعی، 108ص. مجموعه شعر 7 نفر از شعرای معاصر اردکان است.
• فرزانگان میبد، محمّد فاکر میبدی، قم: قدس، 1381، وزیری، 448ص. شرح حال تقریباً کاملی از بزرگان دیار میبد که شاعران برجست‍ة آن دیار نیز جزء آنان است. گردآورنده، پس از شرح حال، نمونه‌ای از شعر خوب شاعران را نیز آورده است.
• فرهنگ و تاریخ مهریز، مهدی قاضی‌نسب و نجم‍ة مدیر، یزد: سازمان میراث فرهنگی یزد، قم: نورگستر، 1384، وزیری، 400ص، مصوّر. فصل هفتم این کتاب ویژة مشاهیر و مفاخر (ص 237-273) و بخش دوم آن ویژة شاعران و ادیبان است.
• فرهیختگان دارالعباده، زین‌العابدین خیابانی، یزد؛ نسخ‍ة تایپی نزد نویسنده، رقعی، 381 ص. شرح احوال و آثار عالمان، دانشمندان، هنرمندان، شاعران و نویسندگان یزد، در سه بخش مبتنی بر منابع مکتوب، بخش دوم ویژة «بزرگان شعر و ادب فارسی در خطّ‍ة یزد» (ص 241-134)، شامل 42 تن از شعرای یزد به تفکیک دوره‌های تاریخی، بدون نمون‍ة شعر و بخش سوم، ویژة «دانشمندان، هنرمندان و بزرگان یزد» است. چنانکه روشن است بسیاری از کسانِ بخش اول و سوم، شاعر هستند.
• مفاخر بافق، محمّد میرسلیمانی بافقی، یزد: مفاخر، 1385، وزیری، 260ص. زندگی‌نامه، بزرگان، همراه با نمون‍ة شعر سخنوران دیار بافق.
• مفاخر یزد، ویژة عالمان دینی، محمّد کاظمینی، محمّدکاظم مدرّسی، یزد: بنیاد ریحانة ‌الرسول، 1382، وزیری، 1106 ص، مصوّر، 2 ج. در این مجموعه، زندگی و آثار و عکس روحانیان استان یزد از سدة دوم هجری تاکنون آمده است. بسیاری از آنان، خود از سخنوران استان یزد بوده‌اند. ذیل هر زندگی‌نامه، فهرست مآخذ نیز است.
• میبد در آین‍ة اشعار، حسین اسعدی میبدی، اردکان، قداست، 1381، رقعی، 176ص. شرح‌حال و اشعار شعرایی که از گذشته تاکنون دربارة شهر میبد و بزرگان آن دیار شعری یا بیتی سروده‌اند، در این دفتر گردآمده است.
• النجوم السرد بذکر علمای یزد، جواد مدرّسی یزدی، به کوشش: محمّدحسین مدرّس مصلّی، یزد: وصال و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان یزد، چاپ دوم، 1388، وزیری، 800ص. کتابی است دربردارندة شرح حال 288 تن از علمای یزد از آغاز تاکنون که به دلیل شاعر بودن برخی از علما، شرح‌حال شمار بسیاری از شعرای یزد (منهای شعر) را در خود جای داده است.
• نسل نور، محمّدکاظم مدرّسی یزدی، یزد: نیکوروش، 1378، وزیری، 537 ص. سیری است در احوال و آثار خاندان مدرّسی یزد، که بیشتر آنان اهل شعر و ادب و برخی شاعر خوب عصر قاجار در یزد و صاحب تذکره بوده‌اند، مانند وامق، شهلا و صابر یزدی. در این کتاب ترجم‍ة 60 تن از این بزرگان و نام صدها تن از مدرّسی‌ها با شجره‌نامه و در زمین‍ة شاعران با شعر آن‌ها آمده است.
• نگاهی به تاریخ اردکان، علی سپهری اردکانی، اردکان: کانون کتاب ولی عصر اردکان و ادارة کلّ ارشاد اسلامی یزد، چاپ دوم، 1364، وزیری، 701 ص، مصوّر. فصل سوم این کتاب، به «دانشمندان و ثق3ض1سخنوران اردکان» (ص 191-293) اختصاص یافته که بر روی هم زندگی و شعر 74 تن را دربردارد.
• سوگنام‍ة منظوم، رضا بردستانی، یزد: اندیشمندان یزد، 1389، رقعی، 168ص، مصوّر، رنگی. برگزیده‌ای از سوک‌سروده‌های سخنوران یزد، بویژه معاصر در زمین‍ة عاشورا و قیام امام حسین^(ع).
• یاس‌های احساس، رضا شاکر اردکانی، اردکان: آموزش و پرورش شهرستان اردکان، 1379، رقعی، 48 ص. مجموعه شعر سرایندگان معاصر اردکان، با موضوع شعر امروز که بدون شرح حال است.
• یزد یادگار تاریخ، حسین مسرّت، تهران: یزدا، ویرایش دوم، 1389، وزیری، جلد اول، 1200ص. برگزیده‌ای است از شصت مقال‍ة نویسنده در موضوعات گوناگون که در بخش‌هایی از آن، شرح حال، آثار و نمونه‌ اشعار سخنوران یزد اشاره شده. از جمله در بخش دوم، «ناموران و بزرگان یزد» (ص 81 ـ244) که زندگی، اشعار و آثار 16 تن از شعرای نامی یزد آمده است و دو مقال‍ة دربارة‌ نمکدان جیحون یزدی و قصیدة شکوائیه سیّد میبد، و نیز چند مقاله در شرح و نقد دیوان و آثار شعرای یزد آمده است. قرار است در سال 1389، جلدهای دوم و سوم این کتاب به همان ترتیب جلد نخست چاپ شود.
• یک سبد گل، کاظم دهقانیان نصرآبادی، یزد: اندیشمندان یزد، 1382، رقعی، جلد اوّل، 96ص، مصوّر. زندگی‌نامه و گزیدة اشعار و عکس 18 تن از سخنوران معاصر شهرستان تفت، مؤلّف جلد دوم را ویژة شعرای گذشت‍ة این شهرستان نموده و در پایان جلد نخست، کتابشناسی شعرای تفت درج گردیده است.