چند سند تازه تاب از روزنامه تازه بهار
نویسنده: علی میرانصاری
تازه بهار، عنوان دو روزنامـﮥ سیاسی- اجتماعی است که در دو مقطع زمانیِ جدا از یکدیگر، توسط ملک الشعراء بهار و برادرش محمد ملک زاده در شهر مشهد منتشر مي‌شد. در این مختصر، به معرفی چند سند تازه یاب دربارة دورة دوم روزنامـﮥ تازه بهار به مدیریت محمد ملک زاده پرداخته مي‌شود، امّا پیش از معرفی این اسناد، لازم است معرفی کوتاهی از دو دوره انتشار این روزنامه صورت گیرد.
دورة اول(14 ذیحجـﮥ 1329- 22 محرم1330ق):
مدیر و سردبیر این دوره، ملک الشعراء بهار بود. او پیشتر روزنامـﮥ نوبهار را در 9 شوّال 1328ق راهاندازی کرده بود. این روزنامه در 24شوال 1329ق به دلیل چاپ مقالاتی دربارة دولت تزاری روس، و پس از 80 شماره، به دستور کنسول روس در مشهد، توقیف شد. کوتاه زمانی بعد، یعنی در 4 ذیحجـﮥ همین سال، بهار روزنامـﮥ توقیف شدة خود را با نام جدید، یعنی تازه بهار در مشهد، منتشر ساخت. تازهبهار مانند سلف خود، (نوبهار)، طرفدار و ناشر دیدگاه‌هاي حزب دمکرات و بیانگر اندیشه‌هاي آزادیخواهانه، ضد بیگانه، ضد استبداد و به ویژه مخالف مداخلات دولت روس در تصمیم گیری‌هاي داخلی ایران بود.1 از این روی، سرمقاله‌هاي تازه بهار،عمدتاً به اوضاع نابسامان ایران و بحران‌هاي سیاسی داخلی اختصاص مي‌یافت. همین موضوع سبب گردید که عمر تازه بهار نیز کوتاه باشد و این روزنامه به دستور وثوق الدوله، وزیر امور خارجـﮥ وقت ایران ـ در 22 محرم 1330ق توقیف گردد و سردبیر آن، ملکالشعراء به همراه 9 تن از رهبران و اعضای حزب دمکرات به تهران تبعید گردد. بدین ترتیب عمر کوتاه دورة اوّل تازه بهار با نشر 9 شماره به پایان رسید.
دورة دوم (1298ـ اسفند 1299ش):
مدیر و سردبیر این دوره، محمد ملک زاده بود. او پیش از انتشار تازه بهار، مدیریت روزنامـﮥ ایران را از 4 ذیقعدة 1326ق (مرداد 1297ش)، در تهران بر عهده گرفته بود. او در دلو (بهمن) 1228ش، تصمیم به انتشار روزنامه‌اي در مشهد گرفت، پس راهی این شهر شد و مدیریت روزنامـﮥ ایران را به برادرش ملک الشعراء بهار، که به تازگی ازدواج کرده و اقامت در تهران را برگزیده بود؛ واگذار نمود.2 او در مشهد اقدام به اخذ مجوز روزنامه‌اي مستقل از نوبهار گرفت و نام آن را تازه بهار پیشنهاد کرد و خود مدیریت آن را بر عهده گرفت. این تقاضا در حوت(اسفند) همین سال مورد پذیرش قرار گرفت و مجوز آن از سوی ادارة معارف مشهد صادر شد.3
ملک زاده که تجربیات روزنامهنگاری را در کنار برادرش، در انتشار روزنامه‌هاي نوبهار، تازه بهار (دورة اوّل) و ایران اندوخته بود، همانند ملک الشعراء بهار از حامیان و طرفداران حزب دمکرات خراسان به شمار مي‌رفت. او در انتشار این روزنامه نیز، همان جهت سیاسی را در پیش گرفت و به گفتـﮥ خودش تازه بهار را «طرفدار جنبش اصلاحی خراسان» قرار داد و انتقادات شدیدی را متوجه زمامداران تهران ساخت و آنها را مانع اصلاحات در خراسان معرفی مي‌کرد. همین امر سبب گردید که قوام السلطنه(والی خراسان) انتشار روزنامـﮥ تازه بهار را متوقف کند. این توقیف مدت اندکی ادامه یافت ولی بار دیگر انتشار آن آغاز گردید. در جریان قیام کلنل محمد تقی خان پسیان، تازه بهار به حمایت از جریانی که او به راه انداخته بود، پرداخت ولی با کودتای حوت (اسفند) 1299ش توسط رضاخان، این روزنامه در عمل مجبور به توقیف خود گردید.4
پس از این مقدمه، باید متذکر شد که در باب انتشار روزنامـﮥ تازه بهار، اسنادی وجود دارد که تمامی آنها مربوط است به دورة دوم این روزنامه، یعنی زمانی که محمد ملک زاده مدیریت انتشار آن را بر عهده داشت. تعداد این اسناد به 9 برگ بالغ مي‌شود که به تمامی در سازمان اسناد ملی ایران نگهداری مي‌شود. از این تعداد سند، تنها 2 برگ آن پیشتر5 منتشر شده بود. در این فرصت، 7 برگ دیگر منتشر مي‌شود که این انتشار برای بار نخست صورت مي‌گیرد.
این اسناد، مجموعه نامههایی است که میان ادارة معارف خراسان با محمد ملکزاده، ریاست وزراء و وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه مبادله شده است و همگی در دو ماه پایانی سال 1298ش یعنی ماه‌هاي دلو و حوت (بهمن و اسفند) است.6
( 1 )
ریاست وزراء بتاریخ: 14برج دلو 1338
نمره: 7613 ضمیمه : ---------
وزارت جلیلـﮥ معارف و اوقاف
قدغن فرمائید اجازة نشر روزنامـﮥ تازه بهار بنام آقای میرزا محمد خان ملک زاده تلگرافا بمشهد صادر شود.
معارف خراسان
( 2 )
وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه اسم نویسنده:
نمرة کتاب ثبت: 1184 صادره:
خروج : 18 دلو قوی ئیل 1298 ضمیمه:
تلگراف / مشهد
توسط آقای میرزا محمد خان ملک زاده
ادارة معارف.، چون امتیاز جریدة تازه بهار بنام آقای ملک زاده صادر شده است
و به طبع و نشر مجازند، ورقـﮥ امتیاز توسط پست ارسال میشود
[ امضاء ]
( 3 )
وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه اسم نویسنده: عمیدالملک
نمرة کتاب ثبت: 175 صادره:
اداره: انطباعات ضمیمه:
خروج : 21 دلو قوی ئیل 1298 طهران:
ادارة محترم معارف خراسان
چندی قبل توسط آن ادراة محترم، اجازة جریدة تازه بهار بنام آقای میرزا محمد خان ملک زاده از طرف وزارت جلیلـﮥ معارف تلگرافا صادر و مخابره گردید که در مشهد طبع و نشر شود. ضمنا شرحی هم بمشارالیه نوشته شد که بادارة معارف مشهد مراجعه نموده، ورقـﮥ التزامنامه را دریافت دارند و مراتب لازمه را تعهد نموده امضاء نمایند و دوازده قران[...] بتوسط آن ادارة محترم برای الصاق تمبر بورقـﮥ التزام و امتیاز، بمرکز ارسال دارند تا ورقـﮥ امتیاز صادر و ارسال شود.
( 4 )
وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه اسم نویسنده: عمیدالملک
نمرة کتاب ثبت: 176 صادره:
اداره: انطباعات ضمیمه:
خروج : 21 دلو قوی ئیل 1298 از طهران بمشهد
خدمت جناب آقای میرزا محمد خان ملک زاده مدیر محترم جریدة شریفـﮥ تازه بهار دام اقباله مطابق مقررات وزارت جلیلـﮥ معارف لازم است هر چه زودتر بادارة معارف مشهد مراجعه نموده، یک ورقه التزامنامه که در آن اداره موجود و مخصوص آقایان مدیران جراید و مجلات است دریافت نموده، مراتب لازم را در مقابل مواد مندرجه در آن ورقه تعهد نموده و امضاء نمایند و بضمیمـﮥ دوازده قران [...] برای الصاق تمبر بورقـﮥ التزام و امتیاز توسط ادارة معارف بمرکز ارسال دارند تا ورقه امتیاز صادر و ارسال شود.
( 5 )
نمره: 1978 [ تمبر ]
این جانب در ادارة انطباعات وزارت معارف و اوقاف ملتزم و متعهد میشوم که در موقع نشر جریدة خود کاملا مراعات مطبوعات را نموده و تقبل میکنم که در صورت تخلف مجازاتهائیکه در قانون معین است از عهده برآیم و محض استحضار خاطر اولیاء وزارت جلیله، اطلاعات ذیل را تقدیم مینمایم و در صورت تغییر هر یک از کیفیات ذیل در ثانی معلومات لازم را کتبا اطلاع خواهم داد.
- اسم و رسم مدیر روزنامه: میرزا محمد ملک زاده
- محل ادارة آن:
- اسم و رسم مطبعه که روزنامه در آن بطبع خواهد رسید: مطبعـﮥ خراسان
- عنوان روزنامه و جریده و ترتیب طبع آن که یومیه و هفتگی یا ماهیانه است: اسم روزنامه، تازه بهار، و هفته‌اي دو بار نشر میشود
- عدد چاپ هر نمره: هزار نمره
- مسلک روزنامه و سیاق مطلب آن : این روزنامه کاملا نظریـﮥ بیطرفانه را تعقیب خواهد نمود
- هرگاه اعلانی از طرف وزارت معارف رجوع شود، مجانا طبع نمایم: اطاعت میشود
- از هر شماره در موقع انتشار، چهار نسخه برای وزارت معارف و کتابخانه بفرستم: فرستاده خواهد شد
بتاریخ 2 شهر جمادی الثانیه برج 4 حوت قوی ئیل 1298
محل امضای مدیر مسئول
محمد ملک زاده
( 6 )
وزارت جلیلـﮥ معارف و اوقاف مورخـﮥ 3 شهر جمادی الثانیه سنـﮥ 1338
(ادارة معارف خراسان) مطابق 5 برج حوت قوی ئیل 1298
نمره: 1381
ضمیمه: ---
مقام منیع وزارت جلیلـﮥ معارف و اوقاف دامت شوکته
با کمال احترام، ورقه التزام نامـﮥ روزنامـﮥ (تازه بهار) را لفا تقدیم مینماید. مستدعی است امر و مقرر فرمایند امتیاز آنرا بنام آقای آقا میرزا محمد خان ملک زاده صادر نموده ارسال دارند. مبلغ مرسومی بابت الصاق تمبر، تقدیم خواهد شد.
[امضاء]: کفیل معارف خراسان
[ مهر]: معارف خراسان[....]
[حاشیه] : ادارة مطبوعات
این اجازه تلگرافا گویا صادر شده است. حال التزام نامه
را ظبط و کتبا اعاده بدهید. 14 / 26 / 28
( 7 )
وزارت جلیلـﮥ معارف و اوقاف مورخـﮥ 12 شهر جمادی الثانیه سنـﮥ 1338
(ادارة معارف خراسان) مطابق 14 برج حوت قوی ئیل 1298
نمره: 1353
ضمیمه: ---
مقام منیع وزارت جلیلـﮥ معارف و اوقاف دامت شوکته
با نهایت احترام تصدیع میدهد، مبلغ دوازده قرانیکه بابت الصاق تمبر بامتیاز نامـﮥ جریدة تازه بهار باید تقدیم مینمود، اینک جزو برات [ هفتاد و نه ] تومان لف معروضه نمـرة 1480 تقدیم حضور مبارک نمود.
[امضاء]: کفیل معارف خراسان
[ مهر]: معارف خراسان[....]
[حاشیه] : مبلغ دوازده قران حسب حوالـﮥ رئیس معارف
خراسان بادارة محترمـﮥ مطبوعات پرداخته شد.[امضاء]
مآخذ:
1. تازه بهار، شمـ 1، ص1-2؛ شمـ 2، ص 1-2
2. میرانصاری، علی، اسنادی از مشاهیر ادب معاصر ایران، تهران، 1377، 2/81-85
3. بیات، کاوه و مسعود کوهستانی نژاد، اسناد مطبوعات، تهران، 1372، 1/ 363-364
4. صدر هاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان، 1364، 2/98
5. بیات، همانجا.
6. شمارة راهنمای اسناد بالا در سازمان اسناد 1/58001 و 2/58001 است.