اندک یافته‌هایی از لباب‌الالباب عوفی
نویسنده: سید محسن ناجی نصرآبادی
مرحوم ادوارد براون (1862 ـ 1926م.) در هنگام تصحيح تذكرة لباب الالباب بر اين باور بود كه يكي از نسخه‌هاي لباب الالباب در اختيار رضا قليخان هدايت بوده و او در نگارش تذكرة مجمع الفصحاء از آن بهره برده است. از اين رو، با ياري مرحوم علاّمه محمد قزويني در صدد يافتن آن در كتابخانه‌هاي ايران شدند تا از آن در تصحيح لباب الالباب استفاده كنند، اين جستجو به جايي نرسيد و نسخه‌اي از لباب در ايران به دست نيامد. مرحوم براون در مقدّمه چاپ لباب الالباب چنين مي‌گويد:
... چون قبلا اين كتاب لباب الالباب توسط رضا قليخان هدايت در نگارش تذكره مجمع الفصحا منتشره در تهران به سال 1295 هجري كاملا مورد استفاده قرار گرفته است، تصور مي‌شود كه نسخه سومي نيز از آن در ايران موجود باشد.1
... يگانه وسيله ديگر كه كمك در كار من بود تصحيح لباب الالباب***[، نقطه‌چين ]... [يا علامت سؤال ]؟ نشان داده است. پاره‌اي از اين افتادگيها، ناخوانيها و بدخوانيهاي لباب الالباب را بر مبناي نقل عرفات‌العاشقین يادداشت كردم تا سپاس و قدرداني خود را از تلاشهاي ارزشمند مصحّحان آن اثر سترگ، پروفسور ادوارد براون و علاّمه محمّد قزويني اعلام دارم.
1. لباب الالباب (جلد 1 صفحه 89 سطر 15) در شرح حال و اشعار امير عميد كمال‌الدين جمال الكتّاب كمال البخاري:
|
پاكيزه خصلت تو و فرخنده راي تو
|
|
اين را ؟ آن را ثبات كمال
|
متن كامل اين بيت در عرفات العاشقين چنين است:
|
پاكيزه خصلت تو و فرخنده راي تو
|
|
اين‌را به‌خاك و‌آتشست آن‌را ثبات‌كان
|
2. لباب الالباب (جلد 1 صفحه 92 سطر 13) در شرح حال و اشعار الصدر الاجل ظهيرالدين و الكتّاب محمد بن علي السمرقندي الكاتب:
|
در بنانت ؟ فضلا
|
|
در بيانت لطيفه افضال
|
عرفات العاشقين:
|
در پناهت ائمّه فضلا
|
|
در بيانت لطيفه افضال
|
3. لباب الالباب (جلد 1 صفحه 103 ـ 104 سطر 5 به بعد) در شرح حال و اشعار شهاب الدّين محمّدبن رشيد:
|
غرّه فهرست شاهان تاج دين خسرو ملك
|
|
|
|
آنكه تابان شد ز ؟ گوهر شهوار گل...
|
|
بر طاق نه هواء ؟ را كه در هوا
|
|
|
|
قوس و قزح ز ايوان صد طاق مي‌كشد
|
| |
|
|
عرفات العاشقين:
|
غرّه فهرست شاهان تاج دين خسرو ملك
|
|
|
|
آنكه تابان شد ز رايش گوهر شهوار گل
|
|
بر طاق نه هواي جهان را كه در هوا
|
|
|
|
قوس و قزح ز ايوان صد طاق مي‌كشد
|
| |
|
|
4. لباب الالباب (جلد 1 صفحه 207 سطر 10) در شرح حال و اشعار علاءالدّين مسعود بن علي الاندخودي:
|
جمشيد گل چو بر سر تخت ؟ نشست
|
|
|
|
مسند ز باغ كردش و خنجر ز خار كرد
|
| |
|
|
عرفات العاشقين:
|
جمشيد گل چو بر سر تخت بقا نشست
|
|
|
|
مسند ز باغ كردش و خنجر ز خار كرد
|
| |
|
|
5. لباب الالباب (جلد 1 صفحه 214 سطرهاي 17 ـ 19) در اشعار شمس الدّين محمّد الدقايقي المروزي:
|
تا هر شبي عروس فلك را ؟ شب
بادا لبان دولت ؟ بخنده در
|
|
از دوده سياه كند رنگ چادرش
از كلك گريه‌ناكت و از ديده ترش
|
عرفات العاشقين:
|
تا هر شبي عروس فلك را زبان شب
بادا لبان دولت گلي به خنده در
|
|
از دوده سياه كند رنگ چادرش
از كلك گريه‌ناكت و از ديده ترش
|
6. لباب الالباب (جلد 1 صفحه 232 سطر 15) در اشعار خطير الدّين محمّد بن فخرالملك جرجاني:
|
اندرين روزگار ناسامان
|
|
هر كه با عاشقيست ؟ با هنرست
|
عرفات العاشقين:
|
اندرين روزگار ناسامان
|
|
هر كه عاشقست و بر هنرست
|
7. لباب الالباب (جلد 2 صفحه 181 سطر 15) در اشعار عمعق بخاري:
|
اگر مر آب و آتش را مكان ممكن بود مويي
|
|
|
|
من‌آن مويم كه [هم طوفان و] دوزخ درميان دارد
|
| |
|
|
عرفات العاشقين:
|
اگر مر آب و آتش را مكان ممكن بود مويي
|
|
|
|
من آن‌مويم كه در دريا و دوزخ در مكان دارد
|
| |
|
|
8. لباب الالباب (جلد 2 صفحه 198 سطر 13) در شرح حال الحكيم جلال:
الحكيم جلال ....
عرفات العاشقين: الحكيم جلال الترمذي
9. لباب الالباب (جلد 2 صفحه 296 سطر 22) در شرح حال و اشعار جمال الدّين محمّد بن ناصر العلوي:
|
خار كرده نيزه تو موي بر شير عرين
|
|
حلقه كرده ...... پهناور بر اعدا چو ميم
|
عرفات العاشقين:
|
خار كرده نيزه تو موي بر شير عرين
|
|
حلقه كرده دشت پهناور بر اعدا چو ميم
|
10. لباب الالباب (جلد 2 صفحه 281 سطر 18) در شرح حال و اشعار شهاب الدّين شاه علي ابي رجاء الغزنوي:
|
آمد آن كودك مسيح پرست
|
|
نيش الماس‌گون گرفته به دست
|
عرفات العاشقين:
|
آمد آن رگ‌زن مسيح پرست
|
|
نيش الماس‌گون گرفته به دست
|
11. لباب الالباب (جلد 2 صفحه 381 سطر 20) در اشعار كافي بخاري:
|
خشك از زكات باز گرفتي و در دريغ
|
|
بردند جمله ... مژگان تو برست
|
عرفات العاشقين:
|
خشك از زكات باز گرفتي درم درم
|
|
بردند جمله اينك مژگان تو‌تر است
|
12. لباب الالباب (جلد 2 صفحه 407 سطر 5) در اشعار علي بن عمر غزنوي:
|
اي چو گلت عارض......
|
|
......................................................
|
عرفات العاشقين:
|
اي چو گلت عارض و چون سرو قد
|
|
سروي و گلنار بر آورده‌اي
|
13. لباب الالباب (جلد 2 صفحه 408 سطرهاي 11ـ14) در اشعار ابوبكر بن المساعد الخسروي:
|
شاد باش‌اي ................... شاه
بوالمظفّر سيّد شاه ................
|
|
رايت اقبال من بر چرخ اخضر مي‌كشد
كز براي حاسد او چرخ لشكر مي‌كشد
|
عرفات العاشقين:
|
شاد باش‌اي شاه دوران خسروي كز خدمتت
|
|
|
|
رايت اقبال من بر چرخ اخضر مي‌كشد
|
|
بوالمظفّر سيّد شاهان كه هر شب از نجوم
|
|
|
|
كز براي حاسد او چرخ لشكر مي‌كشد
|
| |
|
|
14. لباب الالباب (جلد 2 صفحه 411 سطر 1) در اشعارِ همو:
|
ماه در قصر فلك ................
|
|
يا[درخشان]مهر روي تو مثالي ديگرست
|
عرفات العاشقين:
|
كسب نور از مهر دارد ماه در قصر فلك
|
|
|
|
ليكنش با مهر روي تو مثالي ديگرست
|
| |
|
|
15. لباب الالباب (جلد 2 صفحات 413 ـ 414 سطرهاي 24، 1ـ2)
|
اي ذات تو از آفت و از [عيب مبرّا]
از قدرت تو لاله برد در.....................
از خار نمايد كرم تو كا....................
|
|
......................................................
......................................................
......................................................
|
عرفات العاشقين:
|
اي ذات تو از آفت و از عيب مبرّا
از قدرت تو لاله برد دُرچه ياقوت
از خار نمايد كرم تو گل سوري
|
|
احسان تو زيبد كه كند عود مطرّا
وز حكمت تو بيد كشد خنجر مينا
وز آب دهد رحمت تو عنبر سارا
|
16. لباب الالباب (جلد 2 صفحه 421 سطر 10) در اشعار شمس الدين محمّد الكاتب البلخي
|
اي لب لعلت مزاج آب حيوان يافته
|
|
............................ يافته
|
عرفات العاشقين:
|
اي لب لعلت مزاج آب حيوان يافته
|
|
بر جهان دلبري حسن تو فرمان يافته
|
17. لباب الالباب (جلد 2 صفحه 426 سطر 11) به بعد در شرح حال ضياءالدّين السنجري
|
... و افاضل اين دولتست
|
|
...اقبال معتكف و قضا...اما این یک قصیده که...
|
عرفات العاشقين:
محمّد عوفي گويد: وی در خدمت عين الملك حسين بن محمّد اشعري می‌بوده، و در ايّام پيري حسب الحال خود اين قصيده فرموده :
|
خيل لاله كز كمين‌گاه بهار آمد پديد
|
|
بر بساط باغ آنك با زمانه در وغاست
|
پی‌نوشت‌ها
1. تذکرة لباب الالباب، تألیف محمد عوفی، به تصحیح ادوارد براون، با مقدمه و تعلیقات علامه محمد قزوینی، لیدن، 1906 م، ديباچه، ص5.
2. همانجا، ص 10.
3. همانجا، ص 14.
4. عرفات العاشقين و عرصات العارفين، تأليف تقي اوحدي بلياني. مقدّمه، تصحيح و تعليقات محسن ناجي نصرآبادي.تهران: انتشارات اساطير، 1388. 7ج.